ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ား

နိဒါန္း

အခ်ိန္ကား (၁၉၉၉) ခု၊ ဒီဇင္ဘာလ။
ေနရာကား အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွ စီးတယ္လ္ျမိဳ႕။

ႏိုင္ငံေပါင္းတစ္ရာေက်ာ္မွ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ား စုေ၀းေရာက္ရွိေနၾကသည္။ အေၾကာင္းအရာကား လြန္ခဲ့ေသာ ငါးႏွစ္ကဖြဲ႔စည္းထားေသာ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖဲြ႕ၾကီး၏ ၀န္ၾကီးမ်ားအဆင့္အစည္းအေ၀းသို႕ တက္ေရာက္ၾကရန္ျဖစ္သည္။ သာမန္အားျဖင့္ၾကည့္လွ်င္ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းတခု၏ ၀န္ႀကီးမ်ားအဆင့္ အစည္းအေ၀းတခုသာျဖစ္သည္။

သို႔ေပမယ့္ ထိုအစည္းအေ၀းႀကီးသည္ ကမၻာတ၀ွမ္းမွ လူအမ်ား၏ အာ႐ံုကိုဆြဲယူႏိုင္ခဲ့သည္။ ဆႏၵျပပြဲမ်ား၊ အဓိက႐ုဏ္းျဖစ္မွဳမ်ားသည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု စီးတယ္လ္ၿမိဳ႕ငယ္ေလး၏ လမ္းမ်ားေပၚတြင္ ျပည့္ႏွက္ေနခဲ့သည္။

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႀကီးကို ဖြ႔ဲစည္းျခင္းအားျဖင့္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာကုန္သြယ္ေရးကို ေစာင့္ၾကည့္ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားပါ၀င္သည့္ စနစ္တခုေပၚေပါက္လာကာ တကမၻာလံုး၌ စီးပြားေရး အက်ိဳးအျမတ္မ်ား ျဖစ္ထြန္းလာေစရန္ ရည္ရြယ္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း၊ လူတိုင္းသည္ ထိုအျမင္အား လက္ခံျခင္းမရွိေၾကာင္း စီးတယ္လ္ျဖစ္ရပ္က သက္ေသျပေနခဲ့သည္။

စီးတယ္လ္ဆႏၵျပပြဲတြင္ မီဒီယာမ်ားမွ အဓိကအာ႐ံုစိုက္ျခင္းခံခဲ့ရသည့္ အုပ္စုႏွစ္ခုမွာ အေမရိကန္အလုပ္သမားသမဂၢအဖြ႔ဲ၀င္မ်ားႏွင့္ ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးလွံဳေဆာ္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ပထမတမ်ိဳးက ေစ်းေပါေသာ သြင္းကုန္မ်ားေၾကာင့္ အလုပ္မ်ားဆံုးရွံဳးမွဳကို ေထာက္ျပေ၀ဖန္ခဲ့ၾကၿပီး၊ ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးလွံဳ႕ေဆာ္သူမ်ားကေတာ့ လြတ္လပ္စြာကုန္သြယ္မွဳေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ Ecological damage ကို ေထာက္ျပခဲ့ၾကသည္။ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္မ်ားမွ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေသာ ျပည္သူမ်ားအေရးကိုလည္း ေျပာဆိုခ့ၾဲကသည္။

မီဒီယာမ်ားကို အံ့အားသင့္အာ႐ံုစိုက္ေစခဲ့သည့္ အခ်က္ကား ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီး၏ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မ်ားခ်မွတ္ရာျဖစ္စဥ္တြင္းမွ ဖယ္ရွားျခင္းခံထားရသည္ဟု ခံစားေနရေသာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွတရား၀င္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ား၏ စကားသံမ်ားျဖစ္သည္။ ဖြံၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ား တြင္လည္း အဖြဲ႔ႀကီးႏွင့္ပတ္သက္၍ ႀကီးမားေသာ စိုးရိမ္မွဳမ်ား ရွိေနခဲ့ေလသည္။ သို႕ျဖစ္ရာProtests မ်ားသည္  စီးတယ္လ္ျမိဳ႕လမ္းမ်ားေပၚတြင္သာမက ကြန္ဖရင့္ခန္းမမ်ားအတြင္းထိပင္ ရွိေနခဲ့ၿပီး၊စီးတယ္လ္ ၀န္ႀကီးမ်ား အဆင့္အစည္းအေ၀းသည္ မည္သည့္သေဘာတူညီခ်က္မွ်မရပဲ ၿပီးဆံုးသြားခဲ့ရေလသည္။ "The Battle in Seattle” ဟူ၍ေတာ့ အမည္တြင္က်န္ရစ္ခဲ့ပါသည္။

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီး၏ ကုန္သြယ္ေရး၀န္ႀကီးမ်ားအဆင့္အစည္းအေ၀းကို ႏွစ္ႏွစ္လွ်င္တႀကိမ္ က်င္းပေလ့ရွိရာ ေနာက္တႀကိမ္တြင္ကား စီးတယ္လ္သင္ခန္းစာကိုယူ၍၊ ဆႏၵျပသူမ်ား၏ အ၀င္အထြက္ႏွင့္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေသာ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသ Qatar ႏိုင္ငံ၊ ဒိုဟာျမိဳ႕ေတာ္၌ (၂၀၀၁)၊ ႏို၀င္ဘာလတငြ ္ ထပ္မံက်င္းပခ့ၾဲကသည္။ ထိုအစည္းအေ၀းတြင္ ႏိုင္ငံတကာညိွႏိွဳင္းေဆြးေႏြးမွဳ new round ျဖစ္ေသာ Development Round ကို ျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံအမ်ားစုမွ မေက်မနပ္ျဖစ္ေန ၾကဆဲ ပင္ျဖစ္သည္။

ယခုေဆာင္းပါးတြင္ အဆိုပါ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ား၊ မေက်လည္မွဳမ်ားအေၾကာင္းကို ေရးသားတင္ျပမည္ျဖစ္ပါသည္။

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ (World Trade Organization)

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႕ႏွင့္ပတ္သက္၍ အခ်ိဳ႕က အခ်ဳပ္အျခာအာဏာရွိေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအေပၚတြင္ ေပၚလစီမ်ားခ်မွတ္ေနသည့္ supranational government ဟု ထင္မွတ္ေနၾကပါသည္။ လက္ေတြ႕မွာမူ အဆိုပါအဖြဲ႕သည္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာကုန္သြယ္ေရးကို ထိန္းေက်ာင္းႏိုင္သည့္ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာအဖြဲ႕တခုသာျဖစ္ပါသည္။ ႏိုင္ငံတကာညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳမ်ားက်င္းပရာ ဖိုရမ္တခုသာ ျဖစ္ပါသည္။ သတ္မွတ္ခ်က္စည္းမ်ဥ္းမ်ားကိုကား မ်ားေသာအားျဖင့္ consensus ျဖင့္ သေဘာတူေလ့ရွိရာ အဆံုးသတ္တြင္ အားလံုးေပ်ာ္ရႊင္ရလိမ့္မည္ဟုကား မဆိုႏိုင္ပါ။

ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးစနစ္မ်ားကြဲျပားမွဳရွိေသာ ကမၻာႀကီးကို ကိုယ္စားျပဳသည့္ အဖြဲ႔အစည္းတရပ္ျဖစ္သျဖင့္ ခက္ခဲေသာ Bargaining မ်ားရွိေနသည္ကေတာ့ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ သို႕ရာတြင္ ႏိုင္ငံမ်ားအေပၚ၌တြန္း အား ေပးေသာ WTO အျမင္တခုအေနျဖင့္ သီးသန္႕မရွိပါ။ အေျခခံဖြဲ႕စည္းပံုအရ ဆိုလွ်င္ေတာ့စည္းမ်ဥ္း မ်ားအား လံုးသည္ အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားျဖစ္ၿပီး၊ သက္ဆိုင္ရာအစိုးရ ပါလီမန္မ်ားမွ သတ္မွတ္ ေပးထားေသာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားျဖစ္ပါသည္။ မည္သည့္ႏိုင္ငံကိုမွ်အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံ ျဖစ္ရန္ တြန္းအားေပးထားျခင္းမရွိပါ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ WTO အဖြဲ႕၀င္မ်ားသည္ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားသည္ကုန္သြယ္ေရး မူ၀ါဒႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာမ်ားျဖစ္သျဖင့္ ေဒသတခုခ်င္း၏ ကုန္သြယ္ေရးမူ၀ါဒကိုထိန္းေက်ာင္းေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဆိုင္ရာယူနစ္မ်ားအေနျဖင့္လည္း အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။

ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢသည္ အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားတြင္ လြတ္လပ္စြာကုန္သြယ္မွဳျပဳႏိုင္ျခင္းႏွင့္ အျခားအဖြဲ႕၀င္ မဟုတ္ေသာႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ကုန္သြယ္ရာ၌ တူညီေသာ မူ၀ါဒ ရွိျခင္း စသည္တို႕ေၾကာင့္ WTO ၏အဖြဲ႔၀င္ ျဖစ္ပါ သည္။ ထို႕အျပင္ (၁၉၉၅)ခုႏွစ္တြင္ WTO ဖြဲ႕စဥ္က founding member ျဖစ္ေသာေဟာင္ေကာင္ သည္ တ႐ုတ္ျပည္မႏွင့္ ျပန္လည္ေပါင္းစည္းၿပီး ျဖစ္လင့္ကစား၊ WTO ၏ အဖြဲ႔၀င္အျဖစ္သီးျခားရပ္တည္ ေနဆဲျဖစ္ပါ သည္။ တရုတ္ျပည္သူ႕သမၼတႏိုင္ငံကား (၂၀၀၁) ခုႏွစ္တြင္ ျခားနားေသာကုန္သြယ္ေရးမူ၀ါဒရွိသည့္ distinct member အျဖစ္ WTO သို႕ ၀င္ေရာက္ခဲ့ပါသည္။

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးတြင္ အဖြဲ႕၀င္မ်ား၏ စည္းမ်ဥ္းမ်ားလိုက္နာမွဳကို အခ်ိန္ႏွင့္အညီေစာင့္ၾကည့္ သံုးသပ္ရန္ mechanism ႏွင့္ အဖြဲ႕၀င္မ်ားအၾကား အျငင္းပြားမွဳမ်ားျဖစ္ပြားပါက settle လုပ္ရန္mechanism မ်ားရွိေသာ္လည္း၊ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကိုကား enforce လုပ္ခြင့္မရွိပါ။ ကမၻာ့ဘဏ္၊အိုင္အမ္အက္ဖ္မ်ားကဲ့သို႔ပင္ အခ်ဳပ္အျခာ အာဏာပိုင္ႏိုင္ငံမ်ားမွ ၄င္းတို႕၏အႀကံကို လိုက္နာရန္ elements of consensus မ်ား သတ္မွတ္ ထားျခင္းမရွိပါ။ principle အရၾကည့္လွ်င္ေတာ့ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြ႔ဲသည္အဖြဲ႔၀င္ႏိုင္ငံမ်ား အၾကားမွ ကုန္သြယ္မွဳ အတားအဆီးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ရန္ႏွင့္ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ထားေသာ ကုန္သြယ္မွဳစနစ္တခုကို အဖြဲ႔၀င္ႏိုင္ငံမ်ားမွ ၄င္းတို႕ဘာသာ လိုက္နာရန္သာျဖစ္သည္။

သို႔ေပမယ့္ ေ၀ဖန္သူအမ်ားကေတာ့ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔သည္ အဖြဲ႔အစည္း၏ autonomous bureaucracy အေနျဖင့္မဟုတ္ပဲ၊ ခ်မ္းသာေသာႏိုင္ငံမ်ားအေနျဖင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ မူ၀ါဒေရဒရာမ်ားတြင္ ၀င္ေရာက္လႊမ္းမိုးေနပါသည္ဟု အဆိုျပဳလာၾကေလၿပီ။ အဘယ္ေၾကာင့္နည္း။ ေ၀ဖန္ခ်က္မ်ားကို မဆန္းစစ္မီ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီး ျဖစ္တည္လာရာ မူလအစသမိုင္းေၾကာင္းကို ေလ့လာၾကည့္ၾကပါစို႕။

ေနာက္ခံသမုိင္းအက်ဥ္း (သိ႔ုမဟုတ္) ဒိုဟာသို႔ ခရီးလမ္း

(၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊ ႏို၀င္ဘာလ၌ ဒိုဟာျမိဳ႕ေတာ္တြင္ Development Round ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး အဖြဲ႔ႀကီး၏ မူလသမိုင္းအစကား (၁၉၄၇) ခုႏွစ္တြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ေသာ GATTဟု အတိုေကာက္ ေခၚၾကသည့္ General Agreement on Tariffs and Trade သေဘာတူညီခ်က္ဟုဆိုရမည္ျဖစ္သည္။ GATT တြင္ လက္မွတ္ေရးထိုးၿပီးေနာက္ပိုင္း ႏိုင္ငံအမ်ားစုၾကားတြင္ ကုန္သြယ္ေရးဆိုင္ရာ ညွိႏွိဳင္းမွဳမ်ား တၿပိဳင္တည္း ျပဳလုပ္သည့္ ရွစ္ႀကိမ္ေျမာက္ Multilateral trade negotiations တြင္ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး အဖြဲ႔ႀကီးေပၚေပါက္လာ ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။(၁၉၃၀)ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္းက ကမၻာတ၀ွမ္းတြင္ ဆိုး၀ါးလွစြာေသာ စီးပြားပ်က္ကပ္ႀကီး ျဖစ္ပြားခဲ့ရာ၊ အလုပ္လက္မဲ့ ႏႈန္းမ်ားအလြန္ပင္ ျမင့္မားခ့ဲေလသည္။ ထိုျပႆနာကို ႏိုင္ငံအမ်ားစုက သြင္းကုန္မ်ားကိုကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားျပဳလုပ္၍၊ ပို႔ကုန္မ်ားကို subsidized လုပ္ေသာ ေပၚလစီခ်မွတ္၍ ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းခ့ၾဲကသည္။ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ ေစ်းႏွဳန္းသက္သာေသာ သြင္းကုန္မ်ား၀င္ေရာက္လာၿပီး၊ျပည္တြင္း ထုတ္လုပ္မွဳအား ထိခိုက္ေစျခင္းကို ကာကြယ္ႏိုင္သကဲ့သုိ႔ ပို႔ကုန္လုပ္ငန္းမ်ားတြင္လည္းလုပ္သားဦးေရ တိုးတက္ ခန္႔ထားမွဳမ်ားျပဳလုပ္ႏိုင္ေပသည္။ ႏိုင္ငံတခုခ်င္းအေနျဖင့္ ၾကည့္ပါက အဆိုပါ ေပၚလစီသည္ က်ိဳးေၾကာင္း ဆီေလ်ာ္မွဳ ရွိသည္မွာ မွန္ေသာ္လည္း၊ ႏိုင္ငံအမ်ားစုမွတၿပိဳင္တည္းျပဳလုပ္လိုက္ေသာအခါ 'beggar-thy-neighbor' ေပၚလစီျဖစ္သြားၿပီး အေျခအေနမ်ားကိုသာပိုမိုဆိုး၀ါးသြားေစခဲ့သည္။ ဥပမာ- ေဘာလုံးပဲြတခုတြင္ လူတေယာက္က မတ္တပ္ရပ္ၾကည့္ပါကပိုမိုေကာင္းမြန္ေသာ ျမင္ကြင္းကို ထိုသူျမင္ရမည္ျဖစ္ေသာ္လည္း လူအားလံုးမတ္တပ္ရပ္ၾကည့္ပါက မည္သူမွ်ေကာင္းမြန္ေသာျမင္ကြင္းကို ျမင္ရမည္မဟုတ္ပဲ တိုးေ၀ွ႕ခုန္ၾကည့္ေန ရ၍ ပင္ပန္းဆင္းရဲျခင္းသာျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ ျဖစ္ေလသည္။

(၁၉၄၇)တြင္ GATT ကိုလက္မွတ္ေရးထိုးၾကျခင္းမွာ ထိုကဲ့သို႔ေသာ (၁၉၃၀) ဆယ္စုႏွစ္ျပႆနာမ်ား ထပ္မံ မျဖစ္ပြားေစရန္ ရည္ရြယ္၍ ျဖစ္သည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ သြင္းကုန္ကန္႕သတ္ျခင္းတြင္ tariffs (customs duties) ႏွင့္ Quantitative restrictions (quota) ေပၚလစီႏွစ္မ်ိဳးခ်မွတ္က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကသည္။ Tariffs ေပၚလစီျဖင့္ ပို႔ကုန္၊ သြင္းကုန္မ်ားအေပၚတြင္ အခြန္ေကာက္ခံႏိုင္ၿပီး၊ quota နည္းအားျဖင့္သြင္းကုန္ အေရအတြက္အား ကန္႔သတ္ႏိုင္ေလသည္။ သို႕ျဖစ္ရာ GATT သေဘာတူညီခ်က္အရလက္မွတ္ေရး ထိုးထား ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ quota ႏွင့္ export subsidies ေပၚလစီမ်ားကိုပယ္ဖ်က္ေပးရမည္ျဖစ္သည္။ Tariffs မ်ားေလွ်ာ့ခ်ျခင္းကိုမူ principle of reciprocity ေပၚတြင္ အေျခခံ၍ ႏိုင္ငံမ်ားအခ်င္းခ်င္း ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးၾကရန္ ျဖစ္သည္။

ဥပမာ- ႏိုင္ငံေအသည္ ႏိုင္ငံဘီမွ တင္သြင္းေသာသြင္းကုန္မ်ားအေပၚတြင္ tariffs မ်ား ေလွ်ာ့ခ်ပါက အျပန္ အလွန္အားျဖင့္ ႏိုင္ငံေအမွတင္သြင္းေသာကုန္ပစၥည္းမ်ားအေပၚတြင္ ႏိုင္ငံဘီမွ tariffs reductions မ်ား ျပဳလုပ္ရန္ျဖစ္သည္။ GATT အရ (၁၉၄၇)မွ (၁၉၇၀)ကာလမ်ားအထိ multilateral negotiations ခုနစ္ၾကိမ္ျပဳလုပ္ခဲ့ရာ၊ဖံြ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားအၾကား စက္မဳွထုတ္ကုန္မ်ားကုန္သြယ္ေရးမွ tariffs အတားအဆီးမ်ားကို သိသာထင္ရွားစြာေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ခဲ့သည္။ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားအတြက္မူ GATT အား ကနဦးလက္မွတ္ေရးထိုးေသာ ႏိုင္ငံ (၂၃)ႏိုင္ငံတြင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ထပ္မံလက္မွတ္ေရးထိုးေသာ ႏိုင္ငံမ်ား ရိွခဲ့သည္မွန္ေသာ္လည္း၊ လက္ေတြ႔တြင္ကား ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ အင္အားႀကီးႏိုင္ငံမ်ား၏ motives ႏွင့္ free trade အိုင္ဒီယာမ်ားအေပၚတြင္ သံသယမ်ားရွိေနခဲ့ေလသည္။

သို႔ျဖစ္ရာအႏွစ္ေလးဆယ္နီးပါး ကုန္သြယ္မွဳအတားအဆီး ေလွ်ာ့ခ်ေရးလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားတြင္ဖံြ႔ၿဖိ္ဳးဆဲ  ႏိုင္ငံမ်ားမွ တက္ၾကြစြာပါ၀င္မွဳအား နည္းပါးခ့ဲသည္။ ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ၄င္းတို႔၏ ကုန္သြယ္မွဳအတား အဆီးမ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းမျပဳခ့ၾဲကသက့ဲသို႔ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဖံြ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ား၏ reciprocal concessions မ်ားကိုလည္း ရရိွခ့ျဲခင္း မရိွခဲ့ပါ။

အထက္ပါအေျခအေနမ်ားသည္ (၁၉၈၀) ဆယ္စုႏွစ္မ်ားတြင္ကား အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္လာခဲ့ေလသည္။ ဖြ႔ံၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရးဖံြ႔ၿဖိဳးမွဳမွာ ေႏွာင့္ေႏွးၿပီး၊ ပို႔ကုန္မ်ား ျပည္ပေစ်းကြက္တြင္ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္မွဳ မွာလည္း က်ဆင္းလာခ့ဲသ ည္။ အာရွေစ်းကြက္တြင္လည္း ေတာင္ကိုးရီးယား၊ ထိုင္၀မ္၊ေဟာင္ေကာင္၊ စင္ကာပူႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရးအေျခအေနမ်ားသည္ export လုပ္ျခင္းျဖင့္တဟုန္ထိုးတက္လာခဲ့သည္။ ထိုသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳအေျခ အေနမ်ားတြင္ ကမၻာ့ဘဏ္ႏွင့္အိုင္အမ္အက္ဖ္တို႔မွ ဖိအားမ်ားျဖင့္ ေပါင္းစပ္လိုက္ေသာအခါ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကုန္သြယ္မွဳအတားအဆီးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ ဖယ္ရွားျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ရသည့္ trade liberalization ေပၚလစီကို မလြဲမေသြအေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကရေတာ့သည္။

ဤသို႕ျဖင့္ (၁၉၈၆) တြင္ကား ရွစ္ၾကိမ္ေျမာက္ multilateral negotiations စတင္ခဲ့သည္။ Uruguay Round ဟူ၍ ေနာင္တခ်ိန္အမည္တြင္လာသည့္ အဆိုပါ roundသည္ ယခင္ပြဲမ်ားထက္စာရင္ပိုမိုေအာင္ျမင္မွဳ ရိွသကဲ့သို႔ အခ်ိန္လည္းပိုၾကာခ့ဲသည္။ ႏိုင္ငံမ်ားလည္း ပိုမိုစုံလင္စြာပါ၀င္လာခ့ဲသည္။(၁၉၉၄) တြင္ အဆံုးသတ္ခ်ိန္၌ကား သေဘာတူညီခ်က္ႏွင့္နားလည္မွဳ (၃၀)ေက်ာ္ကိုလက္မွတ္ေရးထိုး ႏိုင္ခ့ၾဲကၿပီး၊ WTO ဟူေသာ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ ေရး အဖဲြ႔ႀကီးကို တည္ေထာင္ႏိုင္ခ့ဲၾကသည္။အစပထမတြင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ သိသာထင္ရွားေသာ concessions မ်ားျပဳလုပ္ခ့ၾဲကၿပီး၊ ေစ်းကြက္မ်ားကို ဖြင့္ေပးခ့ၾဲကသည္။ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဖံြ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ား မွာလည္း ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ အဓိကထုတ္ကုန္မ်ားျဖစ္ေသာ လယ္ယာထြက္ကုန္မ်ားႏွင့္ အ၀တ္အထည္ ပစၥည္းမ်ားအား စည္းမ်ဥ္းခံ trade liberalization ျပဳလုပ္ေပးရန္ ကတိျပဳခ့ၾဲကသည္။ အဓိကအေနျဖင့္ -

• ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ tariffs မ်ား၊ subsidies မ်ားေလွ်ာ့ခ်ရန္ သေဘာတူညီခ့ဲၾကသည္။
• လယ္ယာက႑အား reciprocal concessions framework အတြင္းသို႕ ထည့္သြင္း၍၊ မိမိတို႕လယ္သမားမ်ားအား ျပည္ပေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။
• trade liberalization အား အျခားေသာ ၀န္ေဆာင္မွဳလုပ္ငန္းမ်ားျဖစ္ေသာ ဘဏ္လုပ္ငန္း၊ အာမခံလုပ္ငန္း၊ ဆက္သြယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ပါ ခ်ဲ႕ထြင္ရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾကသည္။
• GATT/ WTO framework အရ intellectual property rights ကို အကာအကြယ္ေပးရန္ကိုလည္း သေဘာတူညီခ့ၾဲကသည္။

အလားတူ concessions မ်ားကို ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားမွလည္း သေဘာတူညီခ့ဲၾကသည္။ သို႔ေပမယ့္ မတူညီေသာ စီးပြားေရးအေျခအေနမ်ားႏွင့္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားမွ အားနည္းခ်က္မ်ားေပၚတြင္ အခြင့္အေရး ယူတတ္မွဳမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ရလာဘ္မ်ားမွာကား ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ မတူညီခဲ့ပါ။ မည္သို႔ဆိုေစ WTO framework သည္ ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ စီးပြားေရး ေပၚလစီမ်ားအေပၚတြင္ ႀကီးစြာေသာ သက္ေရာက္မွဳမ်ားရွိခဲ့သည္ကေတာ့ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံႀကီးမ်ားမွ WTO စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္ကစားကာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအေပၚတြင္ အခြင့္အေရးယူမွဳမ်ား ျပဳလုပ္ျခယ္လွယ္ ေနသည္ဟု အခ်ိဳ႕က ဆိုေနၾကပါၿပီ။ လက္ေတြ႔မွာဘာေတြျဖစ္ခဲ့ၾကသနည္း။

ေဈးကြက္ေရးရာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္အိမ္မက္မ်ား ေပ်ာက္ဆံုးျခင္း

Trade liberalization ဆိုင္ရာ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးပြဲမ်ားတြင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည့္အဓိက ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ဖံြ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ား၏ ေစ်းကြက္မ်ားသို႔ ၄င္းတို႔၏ပုိကုန္မ်ား အလြယ္တကူ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ရန္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ား၏ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ားသည္ ယင္းတို႔၏ပို႔ကုန္တိုးျမွင့္ေရးေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ားကို ပိတ္ဆို႔ပစ္ခဲ့သည္။

ဥ႐ုေဂြးသေဘာတူညီခ်က္အရ လယ္ယာထုတ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား တင္သြင္းမွဳတြင္ quota မ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ပစ္ရမည္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ႏိုင္ငံကမွ် မိမိတို႔၏ လယ္သမားမ်ားအား free trade ၏ risks မ်ားအၾကားသို႕ expose မလုပ္ခ့ၾဲကပါ။ quota မ်ားအား အလားတူ tariffs မ်ားျဖင့္ အစားထိုး၍ တျဖည္းျဖည္း ေလွ်ာ့ခ်ေရးကိုသာ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုကဲ့သို႔ အလားတူ tariffs မ်ားျဖင့္ အစားထိုးရန္ ႏိုင္ငံမ်ားအား မိမိတို႔ဘာသာ လုပ္ေဆာင္ခြင့္ေပးလိုက္ျခင္းသည္ ႀကီးမားလွစြာေသာ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ အမွားအယြင္းႀကီး ျဖစ္ခ့ဲရသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ႏိုင္ငံအမ်ားစုသည္ tariffs မ်ား ခ်မွတ္ရာတြင္ သာမန္ထက္ လြန္စြာျမင့္မားေသာႏွဳန္းမ်ားျဖင့္ ခ်မွတ္ၾကရာ အခ်ိဳ႕ေသာပစၥည္းမ်ားအတြက္ တန္ဖိုး၏ အဆႏွစ္ရာ၊ သံုးရာအထိ ခ်မွတ္လိုက္သည္မ်ားအထိပင္ ျဖစ္ပြားလာခဲ့ေလသည္။ ထိုသို႕ခ်မွတ္ျခင္းျဖင့္အဆိုပါ ႏိုင္ငံမ်ားသို႔ တင္သြင္းေသာ သြင္းကုန္မ်ား၏ တန္ဖိုးသည္လည္း အဆႏွစ္ရာ၊ သံုးရာျမင့္တက္သြားသည္ျဖစ္ရာ၊ ျပည္တြင္း ထုတ္ကုန္မ်ားႏွင့္ ေစ်းကြက္တြင္ မည္သို႕မွ် ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ျခင္းမရွိေတာ့ေပ။  ဥေရာပသမဂၢႏွင့္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဆန္တင္သြင္းမွဳ tariffs ကို အဆေပါင္း ၅၅၀ ထိတိုးျမွင့္ခ်မွတ္ခဲ့သည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုသည္ကား အဆုိပါ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ အဆိုး၀ါးဆုံးေသာ offender ျဖစ္သျဖင့္ 'dirty ratifications' ဟုပဲ အမ်ားကသတ္မွတ္ ေခၚဆိုၾကေလသည္။ ထိုသို႔အစပိုင္းတြင္ အျမင့္မားဆံုးႏွဳန္းမ်ားျဖင့္ ခ်မွတ္လိုက္ၾကသျဖင့္ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး အဖြဲ႔ႀကီးတြင္ သေဘာတူညီထားေသာtariffs ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းမွာ အဓိပၸာယ္မ့ျဲဖစ္သြားခ့ဲေလသည္။ထိုကဲ့သို႔ ေသာ ေစ်းကြက္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္မွဳအား ထိန္းခ်ဳပ္မွဳမ်ားအၾကားတြင္ ထပ္မံဆိုးရြားလာေသာျဖစ္ရပ္ကား ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံအစိုးရမ်ားသည္ ၄င္းတို႔လယ္သမားမ်ားအား subsidies အျဖစ္ေပးသည့္ေငြေၾကးႏွဳန္းအား၊ ဖံ႔ြၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားမွ လယ္သမားမ်ားႏွင့္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ရန္ အေၾကာင္းျပ၍တိုးျမွင့္လိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ အလားတူ ေထာက္ပံ့ ေၾကးမ်ားအား အစိုးရမ်ားမွ မေပးႏိုင္သည့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ လယ္သမားမ်ားသည္ ေစ်းသက္သာ ေသာ ထုတ္ကုန္မ်ားကို ထုတ္လုပ္ႏိုင္ေသာ္လည္းေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယၿဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ရန္ကား မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ ေပ။ ထိုသို႔ေသာ ျပႆနာမ်ားေၾကာင့္ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးတြင္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား မည္သို႔ပင္ ရွိေနေစကာမူ လယ္ယာထုတ္ကုန္က႑တြင္ သိသာထင္ရွားေသာ trade liberalization ျဖစ္စဥ္မ်ား မရွိလာခဲ့ပါ။ အဆိုပါကိစၥမ်ားအား (၂၀၀၂) ခုႏွစ္တြင hannesburg ၌က်င္းပေသာ Earth Summit တြင္ အႀကီးအက်ယ္ ျငင္းခုန္ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေပမယ့္ tariffs မ်ားကား ႀကီးစြာေသာႏွဳန္းထားမ်ားျဖင့္ ဆက္လက္ရွိေန ဆဲသာျဖစ္သည္။

အလားတူစြာပင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ အထည္အလိပ္ပို႕ကုန္လုပ္ငန္းရွင္မ်ားႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားအၾကားတြင္လည္း ႀကီးစြာေသာ ပ႗ိပကၡမ်ား ရွိေနဆဲပင္ျဖစ္သည္။ အထည္အလိပ္ ကုန္သြယ္မွဳတြင္လည္းဥ႐ုေဂြးသေဘာတူညီခ်က္ မ်ားတြင္ proviso ႏွင့္ loophole မ်ား ရွိေနခဲ့ပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္အရ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွ ေမွ်ာ္လင့္ထား သည့္ အခ်က္မွာ ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားမွထုတ္ကုန္မ်ားကမၻာ့ေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္ရန္ (၁၉၉၅) တြင္ ခ်မွတ္ထားေသာ quantitative restrictions မ်ားအား ဆယ္ႏွစ္တာကာလေနာက္ပိုင္းတြင္ ၄၉% ေလွ်ာ့ခ်ေပးရန္ ဆိုသည့္အခ်က္သာျဖစ္ပါသည္။ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားလက္မွတ္ေရးထိုးစဥ္၌ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဤအခ်က္မွာ သေဘာတူညီခ်က္၏ ခ်က္ခ်င္းသက္ေရာက္မွဳကို ဆြဲဆန္႔ထားေသာ proviso မွန္းမသိခဲ့ၾက။ ပိုဆိုးသည္ကား ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားမွ အေရအတြက္အရ ထိန္းခ်ဳပ္ထားသည့္သြင္းကုန္မ်ားအားထိန္းခ်ဳပ္မွဳ ဖယ္ရွားခ်ိန္တငြ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံသြင္းကုန္မ်ား မည္သို႔မွ် မယွဥ္ျပဳိင္ႏိုင္ေတာ့မည့္ targetsမ်ားခ်မွတ္ထုတ္လုပ္ ထားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

တဖန္ ဖံြ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဥ႐ုေဂြး သေဘာတူညီခ်က္အရ စက္မွဳလုပ္ငန္းရွင္မ်ားအတြက္ tariffs မ်ား ေလွ်ာ့ခ်ေပးသည္မွန္ေသာ္လည္း၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားက တင္သြင္းေသာ စက္မွဳထြက္ကုန္မ်ားအေပၚတြင္ ပိုမိုျမင့္မားေသာ tariffs မ်ား ခ်ထားခဲ့သည္။ ထို႔အျပင္ degree of processing ျမင့္မားေသာကုန္ပစၥည္းမ်ား အတြက္လည္း ပိုမိုျမင့္မားေသာ tariffs မ်ား ခ်ထားခဲ့သည္။

ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢႏိုင္ငံမ်ားသို႔ cigar တင္သြင္းမွဳသည္ raw tobacco တင္သြင္းမွဳထက္ ပို၍ tariffs မ်ားၿပီး၊ processed food မ်ားသည္ unprocessed food မ်ားထက္ ပို၍ tariffs မ်ားေလသည္။အထည္အလိပ္ ပစၥည္းမ်ားတြင္လည္း fabrics မ်ားသည္ thread ထက္ပို၍ tariffs မ်ားမ်ားသတ္မွတ္ျခင္းခံရေလသည္။ ထိုကဲ့သို႔ေသာ Tariff escalation လုပ္ျခင္းျဖင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအား ၄င္းတို႔၏ အစဥ္အလာ ကိုလိုနီေခတ္ ကုန္သြယ္ေရး ပံုစံျဖစ္ေသာကုန္ၾကမ္းမ်ားႏွင့္ ႐ိုးရွင္းေသာစက္မွဳထုတ္ကုန္မ်ား တင္ပို႔ျခင္းတြင္သာ ဖက္တြယ္ထားေစရန္ အားေပးေနသကဲ့သို႔ ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ processed product မ်ားအား ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားထက္ပိုမိုခ်ိဳသာေသာ ေစ်းႏွဳန္းမ်ားျဖင့္ ထုတ္လုပ္ႏိုင္ေစကာမူ၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားသို႔ တင္သြင္းရာတြင္ ျမင့္မားေသာ tariffs မ်ားကို ရင္ဆိုင္ရသျဖင့္ ေစ်းကြက္တြင္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရန္ အခက္အခဲမ်ားစြာကို ျဖစ္ပြားေစေတာ့သည္။

အထက္ပါ ေစ်းကြက္ေရးရာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ား ေပ်ာက္ဆံုးျခင္းထက္ ပို၍ ထိခိုက္ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ကား liberalization မွ ေပၚထြက္လာေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား ျဖစ္ေလသည္။

ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္  Economic Liberalization လုပ္ရာမွ ထြက္ေပၚလာတက္ေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ား

Free Trade ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဘာဂေဗဒသီအိုရီတြင္ အေျခခံ proposition တခုရွိပါသည္။ ယင္းမွာ အေျခအေန အတိုင္းအတာ တခုတြင္ Free Trade သည္ တိုင္းျပည္အတြက္ အက်ိဳးရွိေစသည္ မွန္ေသာ္လည္း Free Trade ျဖစ္ေအာင္ ညွိယူေနဆဲကာလမ်ားတြင္ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုထဲမွ အခ်ိဳ႕က႑မ်ား က်ဆင္းၿပီး၊ အခ်ိဳ႕က႑မ်ား တိုးတက္တတ္သည္ ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ပညာရွင္မ်ားက ဤသည္ကို sunrise sector မ်ားႏွင့္ sunset sector မ်ားဟူ၍ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ၾကသည္။ ကုန္သြယ္မွဳတံခါးမ်ား ဖြင့္လိုက္ခ်ိန္တြင္ ျပည္တြင္း ထုတ္လုပ္သူမ်ားသည္ ကမၻာတ၀ွမ္းတြင္ ရွိေနေသာ နည္းပညာအေျပာင္းအလဲ၊ စားသံုးသူလိုအင္ႏွင့္ အစိုးရမူ၀ါဒမ်ားကို ဘြားခနဲ ရင္ဆိုင္ေတြ႕လိုက္ရတတ္ ေလ့ရွိသည္။ အဆိုပါ အေျခအေနမ်ိဳးတြင္ တိုင္းျပည္၏ ထုတ္လုပ္မွဳအေပၚသို႕ ေကာင္းက်ိဳး၊ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမ်ား ရွိလာတတ္ပါသည္။

ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရး၏ ေျပာင္းလဲတိုးတက္မွဳမ်ားႏွင့္ အညီ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေရး စီမံခ်က္မ်ား၊ အလုပ္လက္မဲ့ ကူညီေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ား ရွိတတ္ပါသည္။ အထက္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ဖူးေသာ ဥပမာကဲ့သို႔ပင္ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရးတြင္ ယွဥ္ၿပိဳင္မွဳအားေကာင္းလာေစရန္ လယ္သမားမ်ားအား ေထာက္ပံ့ေၾကးေငြ ေပးအပ္ျခင္းမ်ား၊ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားအား ပံ့ပိုးကူညီေပးျခင္းမ်ား တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ ရွိေပသည္။ Free Trade ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားလာေသာ sunset sectors မ်ားမွ အလုပ္သမားမ်ားကိုလည္း အျခားသင့္ေလ်ာ္ရာ က႑မ်ားတြင္ ျပန္လည္ေလ့က်င့္ေပးေသာ အစီအစဥ္မ်ား ရိွေလသည္။ သိုရာတြင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ အလုပ္လက္မ့ဲေထာက္ပံ့ေၾကးမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ၿပိဳင္ဆိုင္မွဳေၾကာင့္ ေလ်ာ့နည္းက်ဆင္းသြားေသာ စီးပြားေရးက႑မ်ားမွ လုပ္သားမ်ားအား အျခားက႑မ်ားတြင္ ျပန္လည္ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးျခင္း အစီအစဥ္မ်ား နည္းပါးေလသည္။

ဥပမာ- ဥေရာပသမဂၢတြင္ စက္႐ံုု၊ အလုပ္႐ံုမ်ား ရပ္တန္႔သြားျခင္းေၾကာင့္ အလုပ္လက္မဲ့ျပႆနာမ်ား ႀကီးထြားလာေသာ ေနရာေဒသမ်ားအတြက္ structural funds မ်ား ခ်မွတ္ေပးေသာ မူ၀ါဒမ်ား ရွိေလသည္။ အဆိုပါ မူ၀ါဒမ်ားကို ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံံမ်ားတြင္ က်င့္သုံးရန္ကား မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ၄င္းအျပင္ ဖံြ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ safety net ဟုေခၚေသာ အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ၊ သက္ႀကီးရြယ္အို ပင္စင္၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါး မိသားစုမ်ားအား ေငြေၾကးေထာက္ပံ့မွဳ စသည္မ်ား နည္းပါးသည္ျဖစ္ရာ economic liberalization ႏွင့္ အတူယွဥ္တြဲအသံုးျပဳရမည့္ လူမွဳအသံုးစရိတ္ (Social Spending) တြင္ အားနည္းခ်က္ ရွိျခင္းေၾကာင့္ လူမွဳေရးဆိုင္ရာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား (Social consequences) မ်ား ထြက္ေပၚလာတတ္ေလသည္။ ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွ စီးပြားေရးပညာရွင္ Dani Rodrik က ဒုတိယကမၻာစစ္အၿပီးကာလက ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားသည္ economic liberalization, trade liberalization မူ၀ါဒမ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ရာတြင္ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားမွ လူမွဳအသုံးစရိတ္မ်ားကိုပါ ဖူဖူလုံလုံ အသုံးျပဳခဲ့ေၾကာင္း ေလ့လာေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။

ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ လူမဳွအသုံးစရိတ္ သုံးစဲြေရးတြင္ အခက္အခဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးရိွေနတတ္သည္။ အခက္အခဲတမ်ိဳးမွာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေနေသာ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားသည္ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ လူမွဳေရး အသံုးစရိတ္မ်ားထက္ စစ္အသံုးစရိတ္မ်ားကို ပိုမိုသံုးစြဲျခင္း ရွိေနပါက မည္သို႔ေသာ economic liberalization မူ၀ါဒမ်ားကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေနေစကာမူ တိုင္းျပည္စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး အက်ပ္အတည္း ျပႆနာမ်ား မလြဲမေသြ ျဖစ္ပြားေနမည္သာ ျဖစ္သည္။ အျခားအခက္အခဲ တမ်ိဳးမွာကား သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားသည္း ႏိုင္ငံျခား ေထာက္ပံ့မွဳေပၚတြင္ မွီခိုေသာ စီးပြားေရးမူ၀ါဒမ်ား က်င့္သံုးရျခင္းမွ ထြက္ေပၚလာႏိုင္ေသာ အခက္အခဲတရပ္ျဖစ္သည္။ ျပည္ပ ေထာက္ပံ့မွဳမ်ားအေပၚတြင္ မွီခိုသည့္ (aid dependency model) ၏ ဆိုးက်ိဳးတရပ္တြင္ အလွဴရွင္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ အစိုးရအသံုးစရိတ္ကို ေလွ်ာ့ခ်ခိုင္းျခင္း ျပႆနာရွိတတ္သည္။ စစ္အသံုးစရိတ္ၾကီးမားေသာ အစိုးရမ်ား၊ လာဘ္စားမွဳမ်ားကို တိုက္ဖ်က္သည့္ အစီအစဥ္မ်ားအတြက္ ေကာင္းမြန္ေသာ္လည္း အမွန္တကယ္ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ လူမွဳေရးႏွင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ တိုက္ဖ်က္ေရးအစီအစဥ္မ်ားတြင္ အစိုးရအသံုးစရိတ္မ်ားျပားေသာ ႏိုင္ငံမ်ားကိုမူ တိုက္႐ိုက္ထိခိုက္မွဳရွိလာတတ္ျပန္သည္။

မည္သို႕ဆိုေစ အဆိုပါ အခက္အခဲမ်ား ျဖစ္ပြားေနခ်ိန္တြင္ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး အက်ပ္အတည္း ျပႆနာမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေရး မတည္ၿငိမ္မွဳႏွင့္ အစြန္းေရာက္မွဳမ်ားကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ၿပီး ဦးေႏွာက္ယိုစီးမွဳျပႆနာမ်ားကိုလည္း ေပၚထြက္ေစႏိုင္သည္။ တၿပိဳင္နက္တည္းတြင္ ျပည္ပမွ ၀င္ေရာက္လာေသာ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းႀကီးမ်ားမွ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္ကို ခ်ဳပ္ကိုင္၍ ျပည္တြင္းထုတ္လုပ္သူမ်ားကို အစားထိုးမွဳမ်ားလည္း ေပၚထြက္လာမည္ျဖစ္သည္။

ႏိုင္ငံတကာ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ား

ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးမွ ခ်မွတ္ထားေသာ အခ်ိဳ႕စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကလည္း ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံံမ်ား၏ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္မွဳ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္မွဳမ်ားကို အႏုတ္လကၡဏာ သက္ေရာက္မွဳ ရွိေနျပန္သည္။ လယ္ယာပို႔ကုန္မ်ားတင္ပို႔ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကုန္ပစၥည္းတင္သြင္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ Sanitary and phytosanitary  (SPS) စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကို ျပည့္မီွရမည္ ျဖစ္ေပသည္။ အဆိုပါ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားမွ ႏိုင္ငံတကာထုတ္ကုန္ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားေရးကို ရည္ရြယ္ျခင္းေၾကာင့္ ေကာင္းက်ိဳးကို ဦးတည္ေစသည္ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ မိမိႏိုင္ငံတြင္းမွ ထုတ္လုပ္မွဳမ်ားကို ျမွင့္တင္ရန္ ရည္ရြယ္ၿပီး အထက္ပါ စံညြန္းမ်ားကို အသံုးျပဳ၍ ပို႔ကုန္တင္သြင္းမွဳကို တားျမစ္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားလည္း ရွိေလသည္။ ႏိုင္ငံတကာ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ား သတ္မွတ္ျခင္းသည္ လူ႕စြမ္းအားအရင္းအျမစ္ ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး၊ က႑အလိုက္ ကၽြမ္းက်င္ေသာ ပညာရွင္မ်ား ရွိေနသည့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ အခက္အခဲ မရွိေသာ္လည္း လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ ဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္မွဳ ေႏွးေကြးေနေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ အခက္အခဲ၊ အတားအဆီးမ်ား ျဖစ္လာတတ္ပါသည္။

ဥပမာ- ကုန္သြယ္ေရးဆိုင္ရာ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ား ျပည့္မွီရန္ ၾကိဳးပမ္းရမည့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားသည္ tariff ႏွင့္ permissible countervailing duties မ်ား တြက္ခ်က္ျခင္းတြင္ ကၽြမ္းက်င္ရန္ လိုအပ္သည္။ မူပိုင္ခြင့္မ်ား၊ က်န္းမာသန္႔ရွင္းမွဳမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ စံခ်ိန္ စံညႊန္းမ်ား ျပည့္မွီေစရန္အတြက္ ကၽြမ္းက်င္သည့္ စစ္ေဆးေရး၀န္ထမ္းမ်ား ခန္႔အပ္ထားရွိရမည္။ ယင္းသို႔ေသာ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားအတြက္ institutional development အတိုင္းအတာတခုအထိ လိုအပ္သည္ျဖစ္ရာ ကနဦးအစမွ အေကာင္အထည္ေဖာ္ရေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ ႀကီးစြာေသာ အသံုးစရိတ္မ်ား ေပၚထြက္လာပါေတာ့သည္။

စီးပြားေရးပညာရွင္ Finger ႏွင့္ Schuler တို႕က အဆိုပါ အသံုးစရိတ္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ႏွိဳင္းယွဥ္တြက္ခ်က္ေလ့လာၾကည့္ရာတြင္ စံခ်ိန္စံညႊန္းဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္ သံုးခုျဖစ္ေသာ customs valuation, Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS) ႏွင့္ Sanitary and phytosanitary (SPS) measures တို႕အတြက္ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံခ်င္းစီအလိုက္ ကုန္က်စရိတ္မွာ ေဒၚလာ သန္း (၁၅၀) ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႔ရိွခ့ၾဲကပါသည္။ ယင္းပမာဏမွာ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံအမ်ားစု၏ ဖံြ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး ဘတ္ဂ်က္ ပမာဏ ထက္ ပိုမိုျမင့္မားပါသည္။ သို႕ျဖစ္ရာ အခ်ဳိ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီး၏ အရွိန္အ၀ါကို အသံုးျပဳ၍ ယင္းတို႕တြင္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးျဖစ္ေသာ institutions မ်ားႏွင့္ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားကို ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံံမ်ားအား အတင္းအၾကပ္ ဖိအားေပး သုံးစြဲေစေသာေၾကာင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲတိုင္း ျပည္မ်ား၏ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳကို ေႏွာင့္ေႏွးေစသည္ဟု ေ၀ဖန္ေျပာဆိုၾကပါသည္။

နိဂံုး

မည္သို႔ဆိုေစ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး ဆက္ႏြယ္မွဳမ်ားသည္ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရးႏွင့္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေပၚတြင္ မ်ားစြာ မူတည္ပါသည္။ ယင္းသို႔ေသာ အေျခအေနတြင္ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး အဖြဲ႔ႀကီးမွ ျပဳလုပ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနေသာ negotiated rule-making စနစ္သည္ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား၏ အမွန္တကယ္လိုအပ္ေနေသာ ဖံ႔ြၿဖိဳးတိုးတက္ေရး လိုအပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ကိုက္ညီမွဳ မရိွ ျဖစ္ေနဆဲပင္ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအဖြဲ႔ႀကီးႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအၾကားမွ စည္းမ်ဥ္းဆိုင္ရာ ကစားပြဲမ်ားသည္ကား စဥ္ဆက္မျပတ္ ဆက္လက္ရွိေနဦးမည္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပလိုက္ရပါသည္။

× × × × ×

ခင္မမမ်ိဳး (၁၇၊ ၁၂၊ ၂၀၀၉)

ရည္ညႊန္းကိုးကားစာရင္း

• Bhattacharjea, A. (2004) 'Developing Countries in the world trade regimes' in Mackintosh (eds.) Making the International: Economic Interdependence and Political Order, London, Pluto Press
• Chang, H. (2002) Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective, London, Anthem Press
• Das, B. (1998) WTO Agreements: Deficiencies, Imbalances and Required Changes, London, Zed Books
• Finger, J. & Schuler, P. (2000) 'Implementation of the WTO Commitments: the development challenge in Hokeman, B, English, P. and Matto, A. (eds) Development, Trade and WTO: A Handbook, Washington DC, World Bank
• Oxfam (2002) Rigged Rules and Double Standards: Trade, Globalization and the Fight against Poverty, London, Oxfam
• Rodrik, D. (2001) The Global Governance of Trade as if Development really mattered, New York, UNDP